Energiebesparen in gebouwen - top prioriteit voor EU

• 18-09-2023


• Joris Bracke


• 0 Comments

• Blogposts
  Algemeen
  

Met de uitbraak van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne is er een duidelijke verschuiving van strategie naar vraag en aanvoer van energie noodzakelijk. Zo importeerde de EU in 2021 maar liefst 43,5% gas uit Rusland. De recente oorlog tussen Rusland en Oekraïne, maar ook de sancties van Europa zetten de toevoer van aardgas op een helling voor alle lidstaten en zorgt voor grote onzekerheid. Bovendien zien we reeds hoge prijzen voor energie en specifiek voor aardgas voor de huishoudens in de ganse EU. Onvermijdelijk zal dit leiden tot een toename van energie-armoede voor de lagere inkomens. Het spreekt vanzelf dat een wijziging van energiebron noodzakelijk lijkt, maar vooral dat energie besparen zal lonen.

Niet alleen het besparen van energie, maar ook de aanpak van de klimaatverandering moet een prioriteit zijn en blijven. Bovendien zijn nu snelle acties noodzakelijk en staan daardoor de klimaat ambities op de helling. Er rijzen stemmen om de maatregelen uit het pakket “fit for 55” om een verbeterd EU klimaat te realiseren tegen 2030 af te remmen. Op 8 maart 2022 publiceerde de Europese Commissie het REPowerEU Communicatie en Actie plan voor gezamenlijke Europese actie voor meer betaalbare, veilige en duurzame energie. Zo moet de afhankelijkheid van Russische fossiele brandstoffen verminderen door te focussen op het verzekeren van toegankelijkheid tot energie, of het nu van hernieuwbare bronnen of leveranciers buiten Rusland is.

Door de focus op toevoer van energie te leggen, wordt echter voorbij gegaan aan het feit dat de beste manier in de EU om de afhankelijkheid van energie te verminderen ligt in energiebesparing en vooral in gebouwen.

Zo ligt 40% van het totale energieverbruik in de EU bij gebouwen door de grootste verbruikers: verwarming, koeling en productie van sanitair warm water. Deze vertegenwoordigen 80% van het energieverbruik in gebouwen, waarbij een 75% door fossiele brandstoffen wordt geleverd.

De EU staat dan ook voor een historische keuze:

• De route volgen om naar een 1,5°C klimaat scenario te gaan en een verzekerde energie-onafhankelijkheid te streven, of
• De crisis vandaag met snelle oplossingen te verzachten, welke ons kunnen en zullen veroordelen tot een toekomst waarin er geen keuzes meer mogelijk zijn en klimaat verandering een dagelijks probleem wordt.

Vandaag is dus een omschakeling nodig van wensen naar snelle acties, maar hoe?

BPIE maakte een analyse van het mogelijke beleid en de maatregelen die de EU kan nemen om energie besparing in de komende 18 maanden (versneld) te realiseren en tegelijkertijd het pad richting de klimaatdoelstellingen te volgen.

Het eerste doel is energiebesparing op korte termijn en tegelijkertijd het plaveien van de weg naar langetermijndoelstellingen voor het klimaat.

De doelstellingen van EU 2030 kunnen hiermee mogelijk versneld bereikt worden. Niet alle maatregelen zijn op korte termijn realiseerbaar en andere zullen sneller een vervagend effect hebben. De maatregelen worden verzameld onder verschillende clusters:

° Inspectie van verwarming- en koelsystemen, met mogelijk een lager verbruik door verbetering via sturing en bediening.

Als alle systemen optimaal werken op hun beste rendement, kan dit tot 10% van de energievraag besparen. Dit is relatief eenvoudig uit te voeren in alle huishoudens en kan gepromoot worden door de lokale autoriteiten en in de media. Overige doe-het-zelf acties om energie te besparen zijn het tochtvrij maken van ramen en deuren, een goede hydraulische balans in radiatoren, en door over te schakelen naar LED-verlichting.

° Verlagen van de thermostaat-temperatuur met min. 1 graad in de winter, en door koelsystemen in de zomer op een hogere temperatuur te gebruiken.

Vooral in ruimtes waar de temperatuur individueel kan geregeld worden, zal deze snelle interventie geen invloed hebben op het comfort. Deze instelling kan door elke gebouwbeheerder uitgevoerd worden, voor grote en kleine gebouwen.

Een voorbeeld is Amsterdam, waar in publieke gebouwen de temperatuur van 21°C naar 18°C wordt verlaagd in de wintermaanden. Dit zou een gasbesparing kunnen leveren van 15%. Vertaald naar Europees niveau zou dit een 10 biljoen kubieke meters aan gas kunnen besparen in de totale 155 biljoen m³ aan Russisch gas dat geïmporteerd werd in 2021.

Het doven van verlichting (eventueel zelfs automatisch) in grote gebouwen als het niet absoluut noodzakelijk is, kan helpen om bijkomende besparing te realiseren.

° Ondersteunde uitrol van energie management systemen (gebouwbeheerssystemen).

In grote, niet-residentiële en publieke gebouwen, vooral diegenen die voorzien worden van fossiele brandstoffen, kan energie bespaard worden door een betere controle van de energiestromen. Bovendien zal dit een overstap naar hernieuwbare energiebronnen vergemakkelijken.

° Isoleren van zolders en daken, vooral in de eengezinswoningen en de slechtst presterende gebouwen.

Isolatie kan de ruggengraat vormen van de nationale en regionale renovatie programma’s, aangezien deze snel implementeerbaar zijn als ze op bestaande initiatieven worden voortgezet (zoals de energieregelgeving waardoor bij Omgevingsvergunning verplicht een bepaalde dikte geïsoleerd moet worden). De voordelen zijn omvangrijk: bij 20cm isolatie in daken en/of zolders kan 14% van het totale residentiële energie verbruik bespaard worden in de EU.

° Uitrol en opschalen van industriële en grootschalige renovatie programma’s.

Grote appartementsgebouwen in de EU dateren vaak van 1960-‘70 met een gelijkaardig architecturaal ontwerp. Mogelijk kunnen grootschalige renovaties van deze gebouwen eenvoudig en snel energie besparen. Bovendien kunnen prefab-oplossingen de kosten drukken en nieuwe business modellen doen ontstaan.

Mogelijke acties (zoals reeds toegepast in Nederland met de EnergieSprong aanpak) kunnen zijn: premies en financiële ondersteuning bij renovatie van oudere gebouwen, versnelde vergunning en aanbesteding van deze procedures, belastingkorting voor bedrijven die actief zijn in deze sector.

° Stop aan de installatie van nieuwe toestellen op fossiele brandstof.

Lidstaten zouden de installatie van nieuwe opwekkers op fossiele brandstoffen kunnen verbieden in zowel:

• Nieuwe gebouwen (opgetrokken vanaf 1 september 2022) en zo vanaf 2030 de nul-emissie uitstoot norm zoals voorgesteld voor nieuwe gebouwen door de Europese Commissie in de EPBD (Energy Performance of Buildings Directive) realiseren.
• Bestaande gebouwen, bij vervanging of renovatie evolueren naar een verwarmingssysteem op hernieuwbare energie (zonne-energie op PV, thermische zonne-energie, warmtepomp, biomassa die de EU-doelstellingen haalt). De transitie naar opwekkers op hernieuwbare energie voor zowel verwarming als koeling brengt energiebesparing in het vizier en draagt bij aan de decarbonisatie van de energie toevoer.

Een financiële ondersteuning kan huishoudens helpen om deze switch te maken.

° Versnellen en financieel ondersteunen van de vervanging van systemen op fossiele brandstoffen naar hernieuwbare bronnen.

Premies, subsidies en belastingkortingen (zoals korting op onroerende voorheffing) zouden in alle lidstaten de transitie van fossiele brandstoffen kunnen ondersteunen naar hernieuwbare bronnen, meer specifiek voor toestellen en opwekkers ouder dan 12 jaar. Subsidies en financiële ondersteuning moet over de ganse EU stopgezet worden voor installatie van systemen op fossiele brandstoffen en omgezet worden naar financiële ondersteuning van systemen op hernieuwbare bronnen.

Specifieke aandacht is nodig voor het integreren van deze transitie in het geheel van de gebouwsystemen en zou moeten voorzien worden van advies hoe dit kan geïmplementeerd worden in een bredere renovatie strategie. Zo kunnen oudere, minder goed geïsoleerde gebouwen met radiatoren moeilijker op een warmtepomp overschakelen, er zullen dan bijkomende maatregelen of renovaties nodig zijn.

° PV en thermische zonne-energie op grote gebouwen.

Grote installaties van PV en thermische zonnepanelen zou mogelijk moeten zijn op grote publieke en commerciële gebouwen. Deze maatregel zou een versnelde onafhankelijkheid van fossiele brandstof kunnen ondersteunen voor dit segment van gebouwen. Een aanzienlijke besparing kan hierdoor bereikt worden op de energiefactuur, aangezien hernieuwbare elektriciteit goedkoper is dan gas.

Het tweede doel is om langdurende energiebesparingen te realiseren: aanbevelingen voor snelle implementatie.

Om eerdere aanbevelingen sneller te kunnen realiseren, worden hierna enkele uitvoerbare acties geformuleerd die nationale en regionale autoriteiten kunnen hanteren om de maatregelen te versnellen en ondersteunen.

° Creëren van een werkgroep voor de gebouwrenovatie in de Europese Commissie.

Politieke en administratieve taken kunnen opgenomen worden door een specifieke werkgroep. De administratieve taken kunnen gemodelleerd worden naar de ervaring van de RECOVER task force (welke werd opgericht in 2020 om het opstellen van de nationale herstel- en weerbaarheidsplannen per lidstaat te bewaken), gebruikmakend van de kennis en expertise van de bestuurders Staten-Generaal. De samenwerking met de Europese Investering Bank is hierbij noodzakelijk. De politieke beslissingen kunnen gebaseerd worden op de Globale Commissie voor Urgente Actie voor Energie Efficiëntie (opgericht in 2019) en kan bestaan uit vertegenwoordigers uit het Europese Parlement en politieke leiders op nationaal, regionaal en stedelijk niveau. De rol van deze werkgroep is om acties te sturen, implementatie te bewaken en technische ondersteuning te leveren voor nationale en regionale acties.

° Opzetten van een ‘Renovatie Pact’ waarin bedrijven en sociale vertegenwoordigers uit de bouwindustrie betrokken worden.

Ook private actoren kunnen verantwoordelijkheid nemen bij de versnelde uitvoering van gebouwrenovaties. Ze kunnen samenwerken onder leiding van EU of nationaal bestuursniveau en samenwerken aan acties zoals het opleiden van arbeiders, installateurs; het analyseren van moeilijkheden bij implementatie van energiebesparende renovaties; of het coördineren van de modernisering in de bouwsector met het oog op verbeterde projecten door verdeling van kennis.

° Voeren van campagne in alle media.

Tools die werden gebruikt om de verspreiding van Covid-19 te stoppen kunnen nu gebruikt worden om campagnes op alle niveaus (EU, nationaal, lokaal) te voeren rond het cruciale belang van energiebesparing, met name door renovatie van gebouwen. Communicatie moet benadrukken dat energiebesparing niet het uitschakelen van verwarming is, maar een gedragsverandering op korte termijn (vb. lager schakelen van de thermostaat en korter douchen) tot een beleid dat voordelen zal opleveren op langere termijn.

° Promoten van nieuwe en bestaande renovatie en decarbonisatie programma’s.

De bevolking moet bewust gemaakt worden van nieuwe of bestaande renovatie programma’s, welke diepgaande renovatie voorop stellen en gefaseerde renovatie-adviezen moeten bevatten. Dit kan door gebouw renovatie paspoorten waar ze reeds bestaan. Dit kan leiden tot uitgebreidere renovaties en snellere en hogere energiebesparingen.

° Meer in kaart brengen van gebouwen, vooral regionaal en lokaal.

Het in kaart brengen van slecht presterende gebouwen kan de overheidsinstanties helpen om gerichte acties mogelijk te maken. Als de lidstaten van de nutsbedrijven eisen hun verbruiksgegevens openbaar te maken aan de autoriteiten, kunnen energieverbruiken verzameld worden en de slechtst presterende gebouwen geïdentificeerd worden voor doelgerichte acties. Een andere manier om snel gegevens te verzamelen kan zijn via drones, digitale hulpmiddelen en thermische beeldvorming van daken en/of gevels.

° Toewijzing van EU- en nationale financiering.

Bestaande financiering in het kader van de herstelplannen kan opnieuw toegewezen worden door

• heronderhandeling van nationale herstelplannen,
• versterking van hun bouwrenovatie component.

Als de financiering beschikbaar is in leningen en garanties, kan overwogen worden deze om te zetten naar subsidies. Middelen kunnen ook toegewezen worden aan gebouwrenovatie binnen andere programma’s zoals het meerjarenprogramma binnen het Europees Fonds voor Ontwikkeling en Cohesie, net als middelen uit het emissiehandelssysteem of leningen bij de Europese Investering Bank. Sommige nationale programma’s moeten omgezet worden naar uitgebreidere renovaties van gebouwen waarbij verwarming alleen gefinancierd kan worden als ze werkt op hernieuwbare energiebronnen.

° Reductie van BTW op renovatiewerken.

Sommige lidstaten hebben reeds een verlaagd Btw-tarief voor energie en moeten dit opvolgen door gelijkaardige reducties op producten en diensten die energie besparen. Dit moet renovatie aantrekkelijker maken. Opnieuw moet de focus liggen bij financieringsregelingen en belastingaftrek op verwarmingssystemen die enkel gebruik maken van hernieuwbare energie.

° Oproepen tot financiële oplossingen in de private sector.

Residentiële renovatie en meer specifiek in huishoudens met lagere inkomens moet verder ondersteund worden, aangezien de premies uit de publieke sector ontoereikend zijn voor diepgaande renovaties. Financiële instellingen zouden meer moeten doen om deze klanten te ondersteunen bij renovatie zoals leningen zonder rente of financiering op factuur.

° Bijscholingsactiviteiten stimuleren om de bouwsector klaar te hebben om snel te renoveren en te installeren

Een grote bijscholingscampagne kan georganiseerd worden in samenwerking met beroepsverenigingen, vertegenwoordigers in de bouwsector, onderwijsinstellingen en industrieën om professionelen die betrokken zijn bij het ontwerp alsook de installatie van energiebesparende maatregelen grondig te trainen en nog meer bewust te maken van de noodzaak.

° Creëren van een initiatief voor adviseurs rond en begeleiding tot energiebesparing.

Energie adviseurs en coaches kunnen als een brug werken tussen de autoriteiten en de financiële instellingen aan de ene kant, en tussen gebouweigenaars en huurders aan de andere zijde. Dit kunnen professionele experts zijn die reeds advies leveren, maar ook vrijwilligers of studenten met de nodige technische achtergrond. Door opleiding en inzicht kunnen zij onder begeleiding van professionele experten advies leveren over doe-het-zelf oplossingen, alsook grondigere energie-audits uitvoeren of zelfs gebouw renovatie paspoorten afleveren.

° Opzetten van een speciale financieringslijn, genaamd “Industrial Renovation Alliance”, beheerd door de Europese Investering Bank om investeringen in grondige renovaties te stimuleren en op te schalen.

Deze samenwerking kan bedrijven met expertise en ervaring in industriële of serie-renovatieprojecten verzamelen om kennis te verspreiden. Het zou kunnen naar het voorbeeld van de Nederlandse Renovatieversneller, een nationaal programma waarbij grootschalige energetische renovaties door grote beheerders van gebouwen worden ondersteund. Investeerders zullen aangetrokken worden door het hogere potentieel van deze innovatieve bedrijfsmodellen.

° Uitrol van één-stop-shops in Europa.

Op basis van bestaande modellen in Europa, kan er een gids opgesteld worden om gestandaardiseerde één-stop-shops voor energetisch renovatie-advies op te zetten door nationale, regionale en lokale autoriteiten. Deze renovatie adviescentra kunnen rekening houden met de specifieke markten en situaties in de lidstaten.

Kortom

De energiecrisis in Europa heeft de zwakheden blootgelegd van ons gebruik van fossiele brandstoffen. In de energiesector zorgt dit voor een verschuiving in debatten en beslissingen. Het Europese REPowerEU Actie plan moet de prioriteit van energiebesparing naar voor schuiven, vooral in de bouwsector. Hierboven werden bruikbare en concrete ideeën voor beleid en maatregelen naar voor geschoven die de EU in de komende twee tot drie jaar kan implementeren. Er is noch tijd, noch energie te verspillen, aldus BPIE.

Bronnen:

https://www.bpie.eu/wp-content/uploads/2022/05/BPIE_Briefing-EU-Energy-Savings-Plan_Final_HQ.pdf

https://www.renovate-europe.eu/wp-content/uploads/2022/04/Renovate-Europe_Recommendations_REPowerEU_Action_Plan.pdf