Vandaag is er wereldwijd een vermogen van meer dan 500 GigaWatt piekvermogen (GWp) aan fotovoltaïsche (PV) panelen in gebruik. Het geplaatste vermogen zou nog sterk moeten toenemen om de uitstap uit de kernenergie en de ommekeer naar hernieuwbare energie mogelijk te kunnen maken. Zo voorziet het Vlaams Energieplan voor de periode 2021-2030 een jaarlijks bijkomend vermogen van 300 MWe, wat betekent dat het aantal zonnepanelen tegen 2030 zal verdubbelen t.o.v. vandaag. Anderzijds zijn veel bestaande panelen vandaag afgeschreven en bestaat de kans dat een groot aandeel van de bestaande panelen vervangen zullen worden. Studies hebben aangetoond dat er onvermijdelijk een enorme afvalberg tegen 2050 van afgedankte PV-panelen zou kunnen ontstaan. Recyclage is bijgevolg onvermijdelijk en noodzakelijk. Maar hoe werkt het recyclage-systeem in België en zijn er alternatieven om een berg PV-afval te vermijden?
Een installatie met fotovoltaïsche zonnepanelen voor de opwekking van elektriciteit bestaat uit volgende onderdelen, vandaag steeds vaker aangevuld met een batterij:
Afbeelding: uit de brochure Fluvius: Zonnepanelen < 10kVA. Hoe haal je energie uit zonlicht?
De levensduur van de zonnepanelen zelf bedraagt minimaal 25 jaar (en 15 jaar voor amorfe panelen). De panelen op zich hebben weinig tot geen bewegende delen of delen die in aanraking komen met vocht, waardoor de levensduur zeer lang is.
Bovendien is de technologie nog vrij jong en volop in ontwikkeling, waardoor algemeen kan aangenomen worden dat de panelen een veel langere gemiddelde levensduur hebben. Er zijn o.a. in de ruimtevaart fotovoltaïsche panelen van 50 jaar en ouder nog steeds operationeel.
Anderzijds daalt het rendement door UV-straling en hoge temperaturen in de eerste 5 jaar tot een 90% en na 25 jaar komt het rendement gemiddeld op 80%. Op dat moment kan de installatie vernieuwd worden (de terugverdientijd ligt op 10-15 jaar) of in gebruik blijven aan een verlaagd rendement tot einde levensduur (theoretisch geschat op 40 à 50 jaar). Na 25 jaar wordt aangenomen dat het rendementsverlies veel trager verloopt.
Een belangrijker onderdeel dat sneller vervangen dient te worden is de omvormer. Deze zorgt voor een omzetting van gelijkstroom naar wisselstroom (zoals we vandaag van het elektriciteitsnet verbruiken). Er worden vandaag 3 soorten omvormers toegepast:
Hierbij weten we dat de micro-omvormers het langste meegaan. De omvormer verslijt door intensief gebruik en is aan vervanging toe na 8-10 jaar. Omvormers slijten sneller bij sterk wisselende spanningen (kan door instelling en ontwerp bepaald worden) en in de buurt van warmtebronnen of in vochtige omgeving. De omvormer is echter een essentieel onderdeel en zal dus verscheidene keren moeten vervangen worden gedurende de levensduur van de zonnepanelen.
Ook bekabeling en de andere onderdelen worden best om de 5 jaar gecontroleerd en indien nodig vernieuwd.
Na omzetting van de Europese Richtlijn 2002/96/EG in de lidstaten heeft de sector voor PV-panelen de handen in elkaar geslagen (onder de milieubeleidsovereenkomst met de Vlaamse Regering en opvolging door OVAM). Bijkomend voeren vele organisaties onderzoek naar het optimaal recupereren en recycleren van de PV-panelen. Sinds 1 juli 2016 wordt voor elk PV-paneel dat verkocht wordt een milieubijdrage gevraagd. Sinds 1 juli 2017 bedraagt deze milieubijdrage 2 € per verkocht paneel (excl. BTW) op de factuur. Wettelijk is vastgelegd dat deze bijdrage garandeert dat elk afgedankt paneel (ongeacht wanneer het op de markt werd gebracht) gratis wordt teruggenomen en in een collectief systeem worden ingezameld en verwerkt door de vzw PV Cycle Belgium.
Vandaag geven zij aan dat het volume aan afgedankte panelen beperkt is in België en dat de panelen ook echt worden gerecycleerd. Voor omvormers is Recupel (www.recupel.be) het beheersorganisme en voor batterijen is dit www.bebat.be.
Om echter een gigantische afvalberg te vermijden in de toekomst, is het essentieel om afgedankte PV-panelen te kunnen recycleren. Vandaag zijn het vooral de panelen die bij plaatsing of tijdens transport beschadigd werden die afgedankt worden. Dit aandeel blijft beperkt, maar ook panelen met stormschade blijken vandaag een wat groter aandeel in te nemen. Om de panelen uit de groep “einde levensduur” te gaan verwerken zal het systeem in de komende jaren uitgebreid moeten worden met bijkomend de overweging van hergebruik.
De meer uitzonderlijke types fotovoltaïsche panelen van het type “Building integrated PV” (BIPV) moeten vanaf 2021 ook milieubijdrage te betalen (momenteel niet, maar er is wel aanvaardingsplicht door PV Cycle Belgium. Het gaat hier over een PV-paneel dat een onderdeel is van een geheel en als één geheel op de markt wordt gebracht (bv. een dakpan met geïntegreerde zonnecel of dakbanen met ingewerkt amorf silicium).
Het is absoluut verboden om onderdelen te verwijderen of aan te passen aan zonnepanelen alvorens deze “af te danken”. Als er essentiële onderdelen ontbreken of het paneel afvalstoffen bevat die normaal vreemd zijn aan het paneel, kan PV Cycle extra kosten aanrekenen.
De hamvraag die vandaag kan gesteld worden: als PV-panelen na 25 jaar nog gemiddeld 80% rendement hebben, moeten ze dan wel vervangen worden (om maximaal vermogen te kunnen produceren) terwijl ze nog steeds goed opbrengen en het niks kost of is er geen ander systeem voor de recuperatie of hergebruik alvorens te gaan recycleren?
Elk paneel bestaat gemiddeld uit 78% glas, 10% aluminium, 7% plastic en 5% elektrische componenten en een klein aandeel zilver en soms andere gevaarlijke chemische stoffen. Dit maakt een afzonderlijke inzameling en recyclage van PV-panelen van belang. De meest gangbare panelen gebruiken silicium-technologie. Zij worden verwerkt in verwerkingsinstallaties waar ook glas en lampen gerecycleerd worden. De basistechniek is meestal het scheiden van de componenten in het paneel om ze zoveel mogelijk te kunnen recupereren als afzonderlijke materialen. Niet-silicium panelen bevatten vaak gevaarlijke metalen als cadmium en moeten dan weer in een gespecialiseerde installatie gerecycleerd worden.
Verschillende types panelen vereisen dus een andere aanpak en scheidingsmethodes. Zo is het proces voor mono- en polykristallijne panelen gelijkaardig en kan er 80-90% gerecycleerd worden, terwijl bij amorfe panelen de scheiding van onderdelen d.m.v. een chemisch bad kan leiden tot 95% recyclage van de halfgeleidercomponenten (en 90% aan glas). Vooral het scheidingsproces vereist energie en in sommige gevallen extra chemische bestanddelen, wat het recycleren minder economisch rendabel maakt. Verschillende onderzoeksgroepen werken echter aan recyclagemethodes waarbij een zo groot mogelijk percentage aan halfgeleidermaterialen kan bekomen worden met zo min mogelijk verlies aan kostbare onderdelen en energie.
Afbeelding: huidig proces van PV-recyclage
De eerste piste die vandaag onderzocht wordt, is de mogelijkheid tot hergebruik van bestaande PV-panelen. Hier wordt de vraag gesteld hoe afgedankte, maar nog steeds rendabele panelen winstgevend kunnen zijn. De sector besteedt hierbij voor de eerste levensfase vooral aandacht aan een gestroomlijnd productie- en onderhoudsproces. Verder is er aandacht voor duurzame en economisch rendabele modellen voor ophaling en herstelling voor een 2e levensfase. Toch blijft hergebruik onderbelicht en is er potentieel in de circulaire businessmodellen*, waarbij bijvoorbeeld de oorspronkelijke fabrikanten de panelen terugnemen en deze opnieuw in gebruik stellen op een eigen of externe site tijdens de 2e (of 3e) levensfase. Het grote probleem hierbij is dat het 2e leven van PV-panelen op een aantal barrières stoot (lees meer over het onderzoek van Circusol, gecoördineerd door VITO):
De tweede piste omvat vooral onderzoek naar de recuperatie van de bruikbare materialen in de panelen. Hierbij wordt optimalisatie van het scheidingsproces naar voor geschoven, maar ook andere manieren van recyclage worden onderzocht. Onderzoeksgroepen, maar ook fabrikanten zelf leggen zich vandaag toe op efficiëntere manieren om de onderdelen te scheiden en te (her)gebruiken.
Aangezien de Europese richtlijn (betreffende afgedankte elektrische en elektronische apparatuur of AEEA 2012/19/EU) een 85/80% hergebruik/recyclage oplegt vanaf 2019 en de technologie voor recyclage nog verder ontwikkeld moet worden om hieraan te kunnen voldoen, zal in de toekomst vooral een combinatie van beide pistes aangewend worden.
Vanzelfsprekend zijn er enkele eenvoudige tips die de levensduur van een PV-installatie kunnen verlengen.
Circulaire businessmodellen: https://vlaanderen-circulair.be/nl/kennis/ondernemen-in-de-circulaire-economie
Circusol: https://www.circusol.eu/en
http://docs.vlaamsparlement.be/pfile?id=1480115
https://afss.emis.vito.be/techniek/materiaalrecyclage-halfgeleiders-semiconductoren#group_references
Nog geen comment.
Maak een comment