Prefab bouwen van tuinhuis naar woning tot kantoor: hot or not?

08-02-2022

Joris Bracke

0 Comments

Blogposts
Hernieuwbaar
Algemeen

Veel constructiebedrijven en projectontwikkelaars bieden vandaag prefab-modules of -woningen aan, die op zeer korte tijd in gebruik kunnen worden genomen. Er zit meer voorbereiding in de prefabricatie van de elementen, maar op de werf wordt de bouwtijd sterk verkort. Veel van de gebruikte methodes, zoals houtskelet- of massiefbouw, worden zowel prefab als standaard toegepast. De bouwfysische problemen zijn grotendeels gelijkaardig.

In tijden waarin circulair bouwen populairder wordt, kan de ontmantelbaarheid van prefab-elementen na de gebruiksfase bovendien naar voren geschoven worden als groot voordeel.

Circulair bouwen bestaat vandaag als een evolutie richting het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen, sites en infrastructuur zonder onze voorraad natuurlijke grondstoffen uit te putten, zonder het milieu te vervuilen of ecosystemen aan te tasten. Het doel bestaat erin gebouwen en structuren zo te ontwerpen, bouwen, gebruiken en hergebruiken dat het economisch en ecologisch verantwoord is naar de welzijn van mensen en dieren, ook in de toekomst.

Er zijn verschillende materialen mogelijk om de kant-en-klare elementen samen te stellen:

Houtskelet-panelen
Houtmassief (CLT of cross laminated timber)
Staalskelet
Betonpanelen of betonsandwich met isolatie
Gelijmde metselwerk-panelen

Deze panelen kunnen op de werf gekoppeld, geschakeld en/of gestapeld worden met specifieke verbindingen (afhankelijk van het materiaal).

De voordelen zijn dan ook duidelijk:

Sterk verkort bouwproces, op een week kunnen vele aanbieders een wind en waterdicht geheel afleveren
De uitvoerder is vaak één aan te spreken partij
Een reeds op voorhand beproefd geheel, vaak kan een identieke woning op voorhand bezocht worden
Zowel op kleine als grote schaal en projecten mogelijk
Gecontroleerde fabricatie waardoor betrouwbare elementen kunnen opgeleverd worden
Ook leidingen en elektriciteit kunnen ingewerkt worden in de prefab-panelen
Prefab is toepasbaar op kleine projecten, zoals tiny houses, poolhouses, tuinhuizen, tuinkantoor, zorgwoningen; maar ook op grotere woningen en projecten. In industriebouw en kantoren wordt deze techniek zelfs veelvuldig toegepast, waar beton de voorkeur geniet aangezien de gladde afwerking geen afwerkingslaag meer vereist.
Last but not least: vele van de meer duurzame elementen (zoals betonpanelen of CLT) kunnen na de gebruiksfase gedemonteerd en hergebruikt worden binnen een circulair bouwproces

Staalskelet hoogbouwproject

Toch zijn er (soms) minder bekende nadelen:

Sommige bouwsystemen lenen zich niet of minder voor de traditionele architectuur of ontwerpen op maat
Op voorhand wordt alles beslist en vastgelegd, waardoor wijzigingen tijdens de uitvoering duur of onmogelijk zijn
Exacte aansluitingen aan bestaande buren moeten op voorhand goed uitgemeten worden om bouwovertredingen te vermijden
Transporthaken en metalen bevestigingen in betonpanelen kunnen zorgen voor verminderde isolatie (doorboring van de isolatie op meerder punten waardoor bruggen ontstaan)
Soms zijn de transportkosten hoog, zeker bij grote panelen of prefab-elementen
De verbindingen tussen de elementen zijn essentieel en dienen correct te gebeuren
Scheuren en barsten bij het niet correct verbinden of plaatsen van de prefab-elementen, welke moeilijk oplosbaar zijn zonder verregaande ingrepen

Op grotere schaal worden vandaag vele vormen van prefab toegepast. Zo worden er zelfs voor kantoren schakel- en stapelbare units gekoppeld die volledig energieneutraal zijn en na de gebruiksfase worden teruggenomen door de leverancier om later in andere projecten te (her)gebruiken. Maar ook in industriebouw worden veel prefab-panelen geleverd en gemonteerd op skeletbouw om sneller te kunnen werken. De mate waarin deze kunnen gedemonteerd of hergebruikt worden varieert sterk, het is vooral een keuze van de ontwerpteams en investeerder of eigenaar om hierin keuzes te maken voor de toekomst.

Wat met de kostprijs?

Veel bouwwerven worden geconfronteerd met extra kosten omdat er onvoorziene omstandigheden optreden, zoals stijging van materiaalprijzen bij verschillende onderaannemers en meerkosten door het al dan niet afstemmen van aannemers of fouten op de werf. Bij prefab bouwen zijn alle onderdelen op voorhand op elkaar afgestemd, waardoor er snel kan samengesteld worden op de werf. Ook op voorhand geïsoleerde panelen zijn mogelijk.

De mogelijkheden en keuzemogelijkheden zijn echter vaak beperkt omdat bij de productie van de prefab-elementen de kosten beperkt moeten worden om rendabel te blijven.

Dat zorgt ervoor dat in veel gevallen de kostprijs lager ligt bij prefab in vergelijking met traditionele werven. Toch moet er aandacht zijn voor eventuele bijkomende transportkosten of hogere prijzen voor afwerkingen of technieken. Een integraal geheel, nl. gebouw met technieken, zal een lagere kostprijs hebben op het einde van de rit en een beter leefcomfort. Het is dus aan te raden aandachtig te zijn voor verborgen kosten in de afwerking/technieken. Toch kan bij goede afstemming zeker ook sprake zijn van meerdere partners om in een prefab-project tot een comfortabel geheel te komen.

Zeecontainers en tiny houses

Een volgende stap in het circulair bouwen is het zoeken naar bestaande materialen of elementen die kunnen hergebruikt worden als geheel of gedeeltelijke structuur. Zo zijn er tiny houses die (gedeeltelijk) worden opgetrokken uit afvalmaterialen van gesloopte gebouwen. En er zijn enkele ontwerpbureau’s en onderwijsinstellingen die experimenteren met zeecontainers door ze om te vormen tot bewoonbare units, villa’s, poolhouses en zelfs zorgwoningen.

Toch moet voorzichtigheid geboden worden, want enerzijds kunnen in afvalmaterialen vaak producten en stoffen aanwezig zijn die niet meer voldoen aan de normen (lees: asbest, chemische verbindingen, onvoldoende isolerende ramen) en anderzijds zijn niet alle materialen geschikt om in een leefomgeving te gebruiken. Wanneer er in de unit gewoond wordt, moet ook het hedendaags leefcomfort een haalbare kaart zijn en moet dus de (om)bouw gebeuren met de nodige voorzieningen in het achterhoofd. En uiteraard bij voorkeur vanuit het standpunt van circulair bouwen.

We nemen het voorbeeld van een zeecontainer, welke vaak wordt hergebruikt in de industrie als behuizing van technische installaties of als opslagcontainers tijdens bouwwerven.

Wanneer een zeecontainer omgebouwd wordt tot woning, moeten er echter specifieke maatregelen genomen worden om deze te isoleren en te voorzien van modern comfort. Toch zijn er projecten die aangeven dat er vanwege de lage kost en een robuuste constructie wel wat voor te zeggen valt. Ook de uitbreidbaarheid en flexibiliteit verleidt jonge gezinnen tot het bouwen met containers.

Een vergunning aanvragen bij de gemeente is wél nodig als het een hoofdgebouw op een perceel betreft, mogelijk moeten er gemeentelijke regels gevolgd worden voor de afwerking en/of kleur. Een vergunning is niet nodig als het wordt toegepast als bijgebouw met max. 40 m² (in woongebied én op voorwaarde dat de gemeente geen bijkomende beperkingen of regels oplegt in een RUP, BPA of ander plan) bij een bestaand gebouw (op voorwaarde dat er geen andere bijgebouwen aanwezig zijn en de afstandsregels tot naburige percelen worden gerespecteerd).

Even enkele aandachtspunten op een rijtje bij de overweging om containers om te bouwen of te hergebruiken in een circulair bouwproces:

Op zich zijn zeecontainers robuust en sterk, zonder problemen stapelbaar. Maar wanneer er gaten of uitsnedes in worden gemaakt voor ramen, verzwakt de structuur aanzienlijk.
Staal (de wanden van de bestaande container) ademen niet, waardoor er snel condensatie kan optreden als de vochtige binnenlucht in aanraking komt met koude oppervlaktes (dauwpunt bij ong. 12°C). Een degelijke luchtdichtheid aan ramen, een goede ventilatie en doorgedreven detaillering van de isolatie is dus zeker aangewezen.
Containers zijn standaard uit staal zonder isolatie, behalve de zogenaamde “reefer container” of refrigerated container. Dit zijn geïsoleerde containers bedoeld voor gekoeld transport en gemiddeld 50% duurder dan de gewone containers. De vloer van deze containers bestaat uit T-profielen en vereist absoluut een afwerking, maar dit kan het voordeel bieden dat er plaats is om leidingen (zoals vloerverwarming) in te verwerken.

Bed & breakfast One Room Hotel door NU architecten, Studiomie en Cetem containers te Gent

Conclusie

Wanneer prefab wordt beoogd vanuit een circulair bouwen-standpunt, dan zijn er zeker voordelen. Er zijn echter ook belangrijke aandachtspunten, zeker wanneer andere structuren of materialen worden hergebruikt. Een grondige haalbaarheidsstudie zal hierbij een belangrijke meerwaarde vormen om grondig geïnformeerd aan de slag te kunnen gaan.